Bölüm 1
Giriş
Bireylerin özelliklerini ölçen testler çeşitli amaçlar için geliştirilip uygulanır. Okullarda uygulanan sınıf içi testler genellikle öğrencilerin belirli bir dersteki başarısını, öğrenme düzeyini belirlemeye yönelik olarak kullanılır. Bu testler öğrencinin bulunduğu sınıf ya da okul ile sınırlı kalır. Farklı kapsamlarda uygulanan testlerde öğrencilerin başarı düzeyleri belirlenir ve sınıf geçme kararları verilir.
Öğrencilerin bir sonraki öğrenime devam etmesi, bir işe yerleştirilmesi, bir alandaki yeterlilik düzeylerinin belirlenmesi amacıyla da çeşitli testler kullanılmaktadır. Bu amaçla kullanılan testler bir öğrenim düzeyi ya da bir meslek grubunun tamamına uygulanacak şekilde hazırlanır ve geniş ölçekli testler olarak adlandırılır. Geniş ölçekli testler ulusal ya da uluslararası düzeyde olabilir.
Geniş ölçekli testler genellikle her yıl bir ya da birkaç kez uygulanır. Örneğin Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) ve Liselere Geçiş Sınavı (LGS) her yıl yapılırken Akademik Personel ve Lisansüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES) ise yılda üç kez yapılmaktadır. YKS kapsamındaki sınavlardan AYT’nin ve LGS’nin sonuçları bir yıl geçerli iken ALES sonuçları 5 yıl süre ile kullanılabilmektedir.
Her yıl ya da yılda birkaç kez tekrarlanan sınavların her uygulamasında sınav güvenliğini sağlamak amacıyla farklı sorular sorulur. Örneğin ALES için bir yılda yapılan üç uygulamanın her birinde farklı soru formları uygulanmaktadır. Bu uygulamaların herhangi birinden alınan puan beş yıl geçerli olmaktadır. Farklı yıllarda bu sınavdan alınan puanlarla adaylar lisansüstü eğitim için aynı kuruma başvurmakta ve sınav sonuçları aynı şekilde değerlendirilmektedir. Sınava giren bir adayın aldığı puan beş yıl boyunca herhangi bir ALES formundan alınacak puanla eşit kabul edilmektedir, ancak beş yıl boyunca uygulanan 15 ALES formunun güçlükleri, güvenilirlikleri ve içeriklerinin eşit olduğuna ilişkin herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Bu formlardan biri diğerlerine göre daha kolay ya da daha zor olabilir. Diğerlerinden daha kolay olan forma giren adaylar zor forma girenler karşısında avantaj kazanabilirler. Bu da test puanlarına göre verilen kararlarda adaletsizliğe yol açabilir. Bir testin farklı formlarından alınan puanlar birbirlerinin yerine kullanılacaksa test puanlarının eşitlenmesi ve eşitleme sonuçlarına göre kullanılması gerekir.
Bu durum, uzunluğun cm ve inç ile ölçülmesine benzemektedir. Eşit uzunlukta iki çubuğun birinin 100 cm, diğerinin 39,37 inç olduğunu düşünelim (100 cm = 39,37 inç). Birimler dikkate alınmadığında 100 cm olan çubuğun diğerinden daha uzun olduğu kararına varılır, ancak iki çubuğun boyu birbirine eşittir. Benzer şekilde aynı amaçla hazırlanan iki test formu uygulandığında ortalamaları (başlangıç noktası) ve standart sapması (birimleri) farklı olduğunda bu formlardan alınan puanlar birbirleri ile doğrudan karşılaştırılamaz. Öncelikle puanlar aynı ölçeğe yerleştirilmeli ve aralarında bir bağlantı kurulmalıdır. Karşılaştırma yapmak için iki formun aynı birimle ifade edilmesi, inç/cm örneğinde olduğu gibi bir dönüştürme yapılması gerekir. Bu işlem sonucunda puanlar birbirlerine bağlanarak karşılaştırılabilir.
Test Puanlarını Bağlama
Test puanları arasında bağ kurma yöntemleri kullanım amacına göre çeşitli yollarla yapılır. Bu yol ve yöntemlerin genel adı bağlama (linking) olarak adlandırılır. İki testin puanları arasındaki bağlantı, birindeki puanı diğer testin puanına dönüştürülerek yapılır. Bağlama terimi bir testin puanları ile diğerinin puanları arasındaki genel bir dönüşümü ifade eder. Bağlantı yöntemleri tahmin etme (yordama), ölçekleme ve test eşitleme adı verilen üç temel kategoriye ayrılır. Bağlama yöntemlerinin genel çerçevesi Şekil 1’de yer almaktadır (Holland, 2007 s. 6).
Yordama. Yordama, psikometri tarihinde kullanılan en eski bağlama yöntemlerindendir. Yordamanın amacı sınava giren bir bireyin test puanını, o birey hakkında bilinen ve sınavla ilgili olan diğer başka bilgilerinden tahmin etmektir. Bu bilgiler başka bir testten alınan puan, önceki okul başarısı veya bazı demografik değişkenler olabilir. Bireyin bilinen puanlarından yola çıkarak bilinmeyen bir puanını tahmin etmek için yaygın olarak kullanılan yöntem doğrusal regresyondur. Yordama için kurulan regresyon denklemi simetrik değildir. Yani, X puanı 3 olan bir bireyin yordanan Y puanı 5 ise Y puanı 5 olduğunda X 3 değerini almaz. Bu nedenle yordama sonucu elde edilen Y puanları X yerine kullanılamaz. Yordamada sadece belli değerlere göre Y puanının hangi değeri alacağı tahmin edilmeye çalışılır.
Ölçekleme. Puanları bağlamakta kullanılan yöntemlerden biri olan ölçekleme de 20. yüzyılın başlarından bu yana kullanılan yöntemlerden biridir. Ölçeklemenin amacı iki farklı ölçmeden alınan puanları ortak bir ölçeğe dönüştürerek karşılaştırılabilir puanlar elde etmektir. Örneğin bir grup metal çubuğun uzunluklarının bir kısmı inç ile bir kısmı da cm birimi ile ölçülmüş olsun. Çubukların uzunlukları birbirleri ile karşılaştırılacaksa ortak bir birime çevrilmesi gerekir. Uzunlukların hepsi cm ya da inç ile ifade edildiğinde uzunluklar sıralanabilir ve birbirleri ile karşılaştırılabilir.
Test Eşitleme
Testler, eğitimde çeşitli amaçlar için kullanılır. Bazıları sınıf içi değerlendirmelerde, bazıları eğitim kademeleri arası geçişte, bazıları bir mesleğe ya da bir kuruma eleman seçmede kullanılır. Testlerin amacına ve sonuçlarının kullanılmasına göre test puanlarının eşitlenmesi gerekliliğine karar verilmelidir. Örneğin sınıf içinde yapılan sınavlarda öğrencilerin ders kazanımlarına erişme düzeyi değerlendirilir ve sınavın yapıldığı dönem için öğrenci hakkında karar verilir. Bu durumda, okullarda yapılan sınavlarda puanlar bir daha kullanılmayacağı için eşitlemeye gerek yoktur. Benzer şekilde yılda bir kez yapılan ve sonuçları uygulandığı yıl için geçerli olan bir seçme sınavı için de eşitleme yapmaya ihtiyaç yoktur. Seçme ve yerleştirme amacıyla her yıl veya yılda birkaç kez uygulanan sınavların bazılarının sonuçları birden fazla sınav döneminde geçerli olur. Bir formdan alınan puanlar sonraki yıllarda da kullanılabilir. Her uygulamada benzer içerik ve güçlükte olacak şekilde farklı formlar hazırlanır. Aynı sınavın farklı formunu alan bireyler puanlarının geçerlik süresi içinde hangi formu aldıklarına bakılmaksızın aynı kuruma yerleşmek için başvurabilirler. Farklı formlar her ne kadar benzer içerik ve güçlük düzeyinde hazırlansa da tamamen birbirine eşit olmayabilir. Formlardan biri diğerine göre daha kolay olabilir. Bu durumda kolay testi alan bireyler avantajlı olurlar.
Bir testin aynı amaçla kullanılan formlarından alınan puanlar, birbiri yerine kullanılıyorsa, formların eşit olduğunun kanıtlanması, yani formlar arası eşitleme yapılması gerekir. Eşitleme, aynı amaca yönelik, benzer güçlükte ve içerikteki testlerden alınan puanları birbiri yerine kullanılabileceği şekilde ayarlamak için kullanılan istatistiksel bir süreçtir (Kolen & Brennan, 2014).